سه گاه ، چهارگاه ، پنجگاهترکیب واژه "گاه" با سه عدد ، که حق تقدم یکی را نسبت به دیگری نشان میدهد ، ما را به این فکر وامیدارد که این اعداد چه ترتیب منطقی را دنبال میکنند و دیگر اینکه ، در این ترتیب یگاه و دوگاه کجا هستند ؟در بررسی این موضوع "گوشه دوگاه" در بیات ترک را به یاد میآوریم .روش ملودی و حالات و جمله بندی گوشه دوگاه در بیات ترک بسیار نزدیک به درآمد شور میباشد . البته هنگام فرود در دوگاه بر روی شاهد ترک فرود می آییم .درین صورت دادن نام دوگاه به شور ، حدس خارق العاده ای نیست .در روابط منطقی فقط این شور است که میتواند جای خالی دوگاه را پر کند . دوگاه یا شورتصور میشود نامهای تکنیکی دوگاه ، سه گاه و چهارگاه ، برای اشاره به محل قرار گرفتن آن دستگاه روی پرده های ساز با سهل ترین روش انگشت گذاری باشد .در نواختن شور "لا" با سازی چون تار یا سه تار ، سیم دوم را "سل"کوک میکنیم . آن وقت در نواختن شور روی سیم سل ، شاهد شور (نت لا) روی نت دوم سیم سل قرار خواهد گرفت (به اصطلاح موزیسین های غربی : پوزسیون . پس ما شور را روی پزیسیون دوم سیم سل مینوازیم)با این تعریف ، سه گاه روی پزیسیون سوم سیم سل قرار میگیرد و چهارگاه هم روی پزیسیون چهارم سیم سل(یعنی نت "دو".البته با این توضیح که نواختن چهارگاه "دو"مانند شور "لا"بسیار متداول بوده است). یگاه و جای خالی آنچه دستگاهی میتواند جای خالی یگاه را پر کند ؟ دستگاهی که بتوان آنرا پایه بقیه ی دستگاه هایمان به حساب بیاوریم .از نامهای سه گاه و چهارگاه و راست پنجگاه ، میتوان فهمید که این دستگاهها شخصیت مستقلی دارند . شور را نیز دوگاه نامیده ایم . میماند : ماهور ، نوا ، همایون و اصفهان .نوا را به علت هم کوک بودن با شور ، معمولا جزو شور به حساب می آورند . در مورد همایون هم هیچ تردیدی نباید به خودمان راه بدهیم . با وجود غنی بودن این دستگاه و قابلیت بسط و گسترش آن ، به عللی نمیتواند زیربنای دستگاه های دیگر باشد . زیرا اولاٌ از نظر نوع موسیقی دارای بیان و حالاتی است که نمیتواند نقطه ی شروع باشد . ثانیا از نظر موسیقیایی دارای فواصل و گامی است که نمیتواند در خور دستگاهی مانند یگاه باشد (دستگاهی که زیربنای بقیه دستگاه هاست)اگر اصفهان را نیز از شعبه های دستگاه همایون حساب کنیم ، فقط یک دستگاه ، برای مترادف کردن با یگاه باقی میماند .همانا ، ماهور همان یگاه است . ماهور یا یگاه
ماهور مانند گام ماژور غربی ، که اساسی ترین گام موسیقی کلاسیک شناخته میشود ، میتواند زیربنای گام های موسیقی ما نیز باشد . آنچه که ما را بیش از هر دلیل دیگری بر "یگاه دانستن ماهور" پابرجا نگاه میدارد ، ارتباط آن با دستگاه شور به عنوان دوگاه و ماهور به عنوان یگاه است . بدین صورت که اگر شور "لا" را دوگاه ، فرض کنیم ، ماهور "سل"بر منصب یگاه خواهد نشست
منبع:وبلاگ دل اواز